Αρχική θέση της σκακιέρας με τους πεσσούς.
ΤΟ ΣΚΑΚΙ
Άρθρο του Δημήτρη Μαυρέα
Το σκάκι είναι ένα επιτραπέζιο παιχνίδι. Για την ακρίβεια ο Βασιλιάς των επιτραπέζιων παιχνιδιών! Εμπεριέχει αθλητικά στοιχεία (π.χ συναγωνισμός), στοιχεία τέχνης (π.χ αισθητική) και επιστήμης (π.χ θεωρία) ενώ η τύχη δεν το επηρεάζει. Πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία του σκακιού ήταν η προαιώνια αρχετυπική πάλη των αντίρροπων δυνάμεων και κατ' επέκταση ο πόλεμος (“...Πόλεμος πάντων πατήρ εστί...” Ηράκλειτος ο Εφέσιος [Έλληνας προσωκρατικός φιλόσοφος]).
Οι δύο αντιμαχόμενες δυνάμεις (τα Λευκά και τα Μαύρα) συγκρούονται στο πεδίο της μάχης (σκακιέρα) με σκοπό τη νίκη (το αποτέλεσμα του αγώνα εκτός από τη νίκη - ήττα μπορεί να είναι και η ενδιάμεση κατάσταση, δηλαδή η ισοπαλία).
Ο συμβολικός πόλεμος στη σκακιέρα πραγματοποιείται με βάση ένα κοινά αποδεκτό πλαίσιο κανόνων και σε αρχικές συνθήκες απόλυτης ισότητας (σε υλικό [πεσσοί] και χώρο [τετράγωνα]). Εξαιρείται ο παράγοντας χρόνος (κίνηση) όπου στην αρχική θέση υπερτερούν ελάχιστα τα Λευκά, καθώς έχουν το δικαίωμα να πραγματοποιήσουν πρώτα την επιλογή τους.
Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ
Η προϊστορία του σκακιού χάνεται στα βάθη των αιώνων. Θα ακολουθήσει μία σύντομη και επιλεκτική αναφορά σε ορισμένους από τους μακρινούς προγόνους του σύγχρονου σκακιού.
Η Αιγύπτια Βασίλισσα Nefertari (1295-1255 π.Χ) παίζει senet (Ταφική τοιχογραφία, Κοιλάδα των Βασιλισσών). Το Αιγυπτιακό senet είναι το αρχαιότερο επιτραπέζιο παιχνίδι που έχει ανακαλυφθεί (περ. 3500 - 3100 π.Χ).
Το Senet (Τάφος του Βασιλιά Τουταγχαμών [1341 - 1323 π.Χ], Κοιλάδα των Βασιλέων).
Βασιλικό παιχνίδι της Ουρ, Νότιο Ιράκ (2600 - 2400 π.Χ).
Ο Αχιλλέας και ο Αίαντας κατά τη διάρκεια ανάπαυλας απ' την πολιορκία της Αρχαίας Τροίας.
Οι δύο μυθολογικοί ήρωες διακρίνονται να παίζουν ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, δημιούργημα του Παλαμήδη (Αμφορέας, 540-530 π.Χ).
Η ΠΡΩΙΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Το σκάκι (για την ακρίβεια ο πλησιέστερος πρόγονος του σύγχρονου σκακιού) γεννήθηκε στην Ασία. Τρεις περιοχές διεκδικούν την καταγωγή του: η Ινδία, η Περσία και η Κίνα με επικρατέστερη - προς το παρόν - την πρώτη.
CHATURANGA
Στην Ινδία o πρόγονος του σύγχρονου σκακιού ονομαζόταν Chaturanga (σανσκριτική λέξη που σημαίνει τετραμερές λόγω των τεσσάρων βασικών μερών από τα οποία αποτελούνταν οι πεσσοί του Chaturanga [ελέφαντες, άρματα, ιππικό και πεζικό] σε αντιστοιχία με τη δομή του Ινδικού στρατού εκείνης της περιόδου) και παιζόταν στο 8x8 πεδίο που ονομαζόταν Asht?pada (σανσκριτική λέξη που σημαίνει αράχνη “το μυθικό ον με οκτώ πόδια”). Το Chaturanga χρονολογείται από τον 6ο αι. μ.Χ.
Οι Ινδικές θεότητες Krishna & Radha παίζουν Chaturanga στην 8x8 Ashtpada
(Μινιατούρα, 18ος αι.).
CHATRANG
Στην Περσία της Αυτοκρατορίας των Σασσανιδών (και μήτρα του Ζωροαστρισμού), o πρόγονος του σύγχρονου σκακιού ονομαζόταν Chatrang (προέρχεται από το σανσκριτικό Chaturanga). Το Chatrang εισήχθη από την Ινδία στις αρχές του 7ου αι. μ.Χ.
Περσικό χειρόγραφο "Πραγματεία περί σκακιού" 14ος αι. μ.Χ. Ινδοί απεσταλμένοι παρουσιάζουν το Chaturanga στον Πέρση Αυτοκράτορα Khosrow I Anushirwan.
XIANGQI
Τέλος στην Κίνα ο πρόγονος του σύγχρονου σκακιού ονομάζεται Xiangqi (πιθανόν το “παιχνίδι του ελέφαντα”). Πρώτη επιβεβαιωμένη αναφορά έχουμε απ' τον Niu Sengru (κυβερνητικός αξιωματούχος της Κινέζικης Δυναστείας των Tang) στις αρχές του 9ου αι. μ.Χ. Το Xiangqi επιβίωσε κατά το πέρασμα των αιώνων και σήμερα είναι ιδιαίτερα δημοφιλές κυρίως στην Κίνα, την Ταϊβάν και το Βιετνάμ. Το “Κινέζικο σκάκι” διαθέτει πλέον Παγκόσμια Ομοσπονδία και Ομοσπονδίες κρατών-μέλη, παγκόσμιο πρωτάθλημα και διοργανώσεις ανοικτών αγώνων.
Το σύγχρονο Xiangqi.
Η ΧΑΡΑΥΓΗ
Το 644 οι Άραβες Μουσουλμάνοι κατέλαβαν την Περσική Αυτοκρατορία. Το Περσικό Chatrag εξελίχθηκε στο Αραβικό Shatranj (τον πλησιέστερο πρόγονο του σύγχρονου σκακιού). Το Shatranj γνώρισε μεγάλη άνθηση κατά τη “χρυσή εποχή του Ισλάμ” (750 – 1258). Τα γράμματα, οι τέχνες, οι επιστήμες και η αρχαία Ελληνική γραμματεία μεσουρανούσαν στον Ισλαμικό κόσμο. Το Shatranj απέκτησε βιβλιογραφία, θεωρία, προβλήματα (Mansubat) καθώς και φημισμένους παίκτες (aliyat ή aliya).
Οι Ισλαμικές κατακτήσεις επεκτάθηκαν και ο Αραβικός πολιτισμός ήρθε σε επαφή με τον Ευρωπαϊκό Μεσαιωνικό κόσμο (11ος αι.), με αποτέλεσμα την γονιμοποίηση του τελευταίου, προαναγγέλλοντας έτσι την περίοδο της Αναγέννησης. Το Shatranj – και συνολικά τα επιτεύγματα του Αραβικού πολιτισμού - διαδόθηκε στην Μεσαιωνική Ευρώπη κυρίως μέσω της Ιβηρικής Χερσονήσου και τις Σικελίας.
Χριστιανός και Μουσουλμάνος παίζουν σκάκι
(Αλφόνσος ο 10ος, Libro de los Juegos ή Libro de acedrex, dados e tablas [Βιβλίο των Παιγνίων ή Βιβλίο του σκακιού, των ζαριών και των επιτραπέζιων] - 1283).
ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΣΚΑΚΙΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Η περίοδος της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης (15ος αι. - 16ος αι.) αποτελεί σημείο καμπής για την εξέλιξη του Δυτικού πολιτισμού. Οι τέχνες, τα γράμματα, οι επιστήμες και οι αρχαιοελληνική γραμματεία έρχονται στο προσκήνιο ενώ παράλληλα κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές αλλαγές συνταράσσουν τα θεμέλια του παλαιού κόσμου (Μεσαίωνας). Η Ιταλία και η Ισπανία βρίσκονται στο επίκεντρο των κοσμοϊστορικών αλλαγών της Αναγέννησης, που έμελλε να καθορίσουν τη μορφή του σύγχρονου κόσμου. Οι κατά τόπους παραλλαγές του σκακιού στο Μεσαίωνα, που αποτελούσαν εξέλιξη του Αραβικού Shatranj, δεν θα μπορούσαν να μείνουν – και δεν έμειναν - ανεπηρέαστες υπό τις παραπάνω συνθήκες. Η εφεύρεση της τυπογραφίας (15ος αι., Γουτεμβέργιος) συν την εξέλιξη των επικοινωνιών και μεταφορών (θαλάσσιων και χερσαίων) κατά την περίοδο της Αναγέννησης, συνέβαλλαν στην τυποποίηση της μορφής του σκακιού και την κωδικοποίηση των βασικών του κανόνων, με συνέπεια τη σταδιακή εξάλειψη των παραλλαγών του και την επικράτηση της σύγχρονης μορφής του. Η ραγδαία και ευρεία διάδοση του σκακιού στην Ιταλία και την Ισπανία (Ιταλικά scacchi, Ισπανικά axedrez) σηματοδοτεί την εμφάνιση του σύγχρονου σκακιού στο προσκήνιο της Ιστορίας...
Lucas Van Leyden “Οι σκακιστές”,1508.
